დამკრძალავი ბიურო თბილისში

იმ ტრადიციებს შორის, რომლებითაც ასე მდიდარია საქართველო, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი მიცვალებულის დაკრძალვის წეს-ჩვეულებებს უჭირავს. ვინაიდან ჩვენი რელიგიური მრწამსით, სული სხეულთან განშორების შემდეგ იმვეყნად განაგრძობს არსებობას, აუცილებელია მისი ღირსეული გაცილება.

დაკრძალვის ძველი რიტუალი თითქმის სრულადაა შემორჩენილი სვანეთში. სვანურ “ზარს" (“ლილჭალი”), რომელსაც ადამიანის გარდაცვალებისას მიმართავენ, არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის სტატუსი აქვს მინიჭებული. ეს არის შორისდებულებზე აგებული სიმღერა. “ზარი” მთელი დღის განმავლობაში ისმის მიცვალებულის სახლში, გამოსვენებისას კი გალობენ, რათა ოჯახში მშვიდობამ დაისადგუროს. სვანეთში აუცილებელი რიტუალია მიცვალებულის განბანვა. წყალს მდინარიდან უკუღმა იღებენ და განბანვის შემდეგ ისეთ ადგილას აქცევენ, სადაც ფეხს არავინ დაადგამს. გასვენებამდე სოფელში დაუშვებელია მიწაზე მუშაობა.

ხევსურებისთვის დამახასიათებელი იყო მიცვალებულის ლექსად დატირება, რომელშიც ხაზს უსვამდნენ მის ღირსებებს და ასევე, თავიანთ მწუხარებას. იქ სირცხვილად ითვლებოდა ცოლის მიერ ქმრის დატირება, ჭირისუფალს თავშეკავება მართებდა. ხევსურეთში გარდაცვლილს უცოლო ახალგაზრდები ტანს ბანდნენ, თმა-წვერს უსწორებდნენ და კარავში ასვენებდნენ, რადგან მიცვალებულის სხეულს უწმინდურად თვლიდნენ. უწმინდური იყო ყველა ის, ვინც მიცვალებულს შეეხებოდა. ამიტომ განმბანელები მის ოჯახში რჩებოდნენ და ყოველდღე უნდა განბანილიყვნენ. მიცვალებულის ნაბან წყალს კი ადამიანისა და საქონლისთვის მიუდგომელ ადგილას აქცევდნენ.

ვინაიდან მიაჩნდათ, რომ იმქვეყნადაც ისეთივე ცხოვრებისეული მოთხოვნები ექნებოდათ, მიცვალებულს თან ატანდნენ საბრძოლო იარაღს, წინდებს, პურ-წყალს და თამბაქოს. დაკრძალვის დღეს ახლომახლო მოაწყობდნენ ახალ წყაროს და აკურთხებდნენ მიცვალებულის სახელზე, რათა გამვლელს პირის გასველების შემდეგ დაელოცა მიცვალებულის სული. ასევე, მის სახელზე ფაფარდაწნული ცხენი იკურთხებოდა და დოღი იმართებოდა.

დაკრძალვის ლამის თეატრალიზებული რიტუალით ყოველთვის გამოირჩეოდა დასავლეთი საქართველო და განსაკუთრებით, სამეგრელო. მეგრელები “მოტირლებს” ქირაობდნენ, რათა ამ დახელოვნებული ადამიანების ცამდე ასული ტირილ-კივილის საშუალებით სრულიად ქვეყნიერებისთვის ეცნობებინათ თავიანთი უბედურება.

დაკრძალვის დღეს ნათესავები და მეგობრები თმას, წვერ-ულვაშს და წარბებს იპარსავდნენ, შემდეგ კი ერთი წლის განმავლობაში სამართებელს და მაკრატელს აღარ იკარებდნენ.

აღსანიშნავია, რომ დასავლეთ საქართველოში, სხვა რეგიონებისგან განსხვავებით, ქელეხი გასვენებამდე იმართებოდა, რადგან შორიდან მოსულ ნათესავ-მეგობრებს დასვენება და დაპურება სჭირდებოდათ. რა თქმა უნდა, ღვინოც აუცილებლად უნდა შეესვათ მიცვაალებულის სულის მოსახსენიებლად. ამიტომ იყო შემთხვევები, როცა შემთვრალ ადამიანებს მიცვალებულის გასვენება დაგვიანებიათ ან გასვენებისას კუბო გავარდნიათ ხელიდან.

რაჭაში გარდაიცვლებოდა თუ არა ადამიანი, მას მაშინვე გასუდრავდნენ, სასახლეში ჩაასვენებდნენ და მხოლოდ ერთ ღამეს უთევდნენ. რაჭველებმა დატირება “ზრუნით” იცოდნენ, გასვენების შემდეგ კი სახლის კართან ხელ-პირს იბანდნენ, რათა “კურცხალი” ცრემლი ოჯახში არ შეჰყოლოდათ და ახალი უბედურება არ გამოეწვიათ.

ლეჩხუმში განბანვის შემდეგ მიცვალებულს სუფთა, აუცილებლად ნახმარ ტანსაცმელს აცმევდნენ, რადგან უხმარზე ამბობდნენ, სასუფეველში გაუქრება და ვეღარ იცნობენო. ადრე სუდარაში გახვეულს მარხავდნენ, მოგვიანებით - “პირკლის ნიფხავ-პერანგში”. იქ დღემდე ატანენ მიცვალებულს ტანსაცმელს და ფეხსაცმელს. ამ რეგიონში დაკრძალვა არ შეიძლებოდა ორშაბათსა და ხუთშაბათს, ახალი წესით კი - ორშაბათს, ოთხშბათს, პარასკევსა და კვირას. დაკრძალვა აუცილებლად მზის ჩასვლამდე უნდა მოესწროთ, ამბობდნენ, ჩამავალ მზეს მიჰყვებაო. დაკრძალვამდე მოგვარეებს ეკრძლებოდათ მიწაზე მუშაობა და ხელსაქმე.

ქართლში, სასახლეს ეზოს გარეთ რომ დაასვენებდნენ, საგანგებოდ შინ შეტანილ ქვას გარეთ გამოაგორებდნენ სიტყვებით: “შენი ფეხი მძიმე იყოს”. შემდეგ სახლს ჯამით წყალს მოასხამდნენ ხოლმე.